بر اساس قوانين نظام وظيفه مشمولان خدمت سربازي به لحاظ سلامت و توان جسمي و رواني در ۴ دسته ي زير طبقه بندي مي شوند: مشمولاني كه داراي سلامت جسمي و رواني كامل هستند و قادر به انجام كامل خدمت مي باشند. مشمولاني كه دچار بيماري، نقص عضو و يا اختلال رواني جزئي هستند كه به علت عدم برخورداري از سلامت كامل، بر حسب نوع بيماري و تحصيلات، معاف از رزم خواهند شد.

مشمولاني كه داراي بيماري هاي جسمي و رواني اي هستند كه قابل درمان است به علت درمان و معالجه، معاف موقت پزشكي مي شوند. مشمولاني كه دچار اختلال رواني و يا نقص عضو غيرقابل درمان هستند كه توانايي انجام خدمت سربازي را ندارند، معافيت دائم پزشكي دريافت مي نمايند. مراحل دريافت معافيت پزشكي براي دريافت معافيت پزشكي بايستي مراحل زير را طي كنيد: ابتدا متقاضي بايد دفترچه راهنماي خدمت وظيفه عمومي را از دفاتر پليس + ۱۰ دريافت كرده و مدارك مورد نياز را تهيه نمايد. در مرحله ي دوم متقاضي بايستي برگه خود اظهاري سوابق بيماري را كه در قسمت پشتي برگه معاينه اوليه قرار دارد را به درستي تكميل كند.

متقاضي بايستي به يكي از پزشكان معاينه كننده اوليه مراجعه كرده و برگه معاينه اوليه را (كه قسمت پشتي آن را خود تكميل كرده) توسط پزشك معاين تكميل نمايد. پس از آن متقاضي بايد درخواست خود را به وسيله دفاتر پليس +‌ ۱۰ ثبت نموده و سپس تمام مدارك خود را براي ارائه به شوراي پزشكي دريافت نمايد. برگه ي معرفي به بيمارستان را از سازمان نظام وظيفه دريافت كرده و به وسيله ي پست با آدرس متقاضي ارسال شود. متقاضي براي انجام معاينات تخصصي به بيمارستان مراجعه مي نمايد. نظر تخصصي بيمارستان به حوزه ي رسيدگي كننده ارسال مي شود. براي متقاضي دعوت نامه اي مبني بر حضور در شوراي پزشكي ارسال مي شود.

جلسه ي شوراي پزشكي براي متقاضي تشكيل مي شود. چنانچه بيماري جزو بيماري هاي معاف دائم شناخته شود، به متقاضي كارت معافيت دائم ارائه مي شود و چنانچه سرباز و يا معاف از رزم شناخته شود، برگه ي آماده به خدمت براي متقاضي صادر و ارسال مي گردد. لازم به ذكر است مشمولاني كه نقص عضو و يا بيماري هايي دارند كه قابل مشاهده است، نيازي به مراجعه به بيمارستان نخواهند داشت نحوه معاينه پزشكي سربازي همانطور كه اشاره كرديم، يكي از مراحل اخذ معافيت پزشكي، انجام معاينات و آزمايشات لازم توسط پزشك معتمد نظام وظيفه است. نحوه معاينه پزشكي سربازي در وهله اول توسط پزشك معتمد و با توجه به نوع و شدت بيماري و سوابق پزشكي بيمار صورت مي گيرد. سپس با تاييد آن توسط پزشك مربوطه، متقاضي به يكي از بيمارستان‌ هاي نيروهاي مسلح براي انجام معاينات تكميلي فرستاده مي شود.

 در نهايت پس از تاييد بيمارستان، پرونده مشمول به شوراي پزشكي نظام وظيفه براي تاييد نهايي به منظور اخذ معافيت پزشكي فرستاده مي شود.    بايد توجه داشت كه نحوه معاينه پزشكي سربازي به نوع و شدت بيماري مرتبط بوده و اخذ انواع معافيت پزشكي به مدرك تحصيلي مشمولان نيز بستگي خواهد داشت. اطلاع از شرايط معاينه پزشكي سربازي كمك بسياري به مشمولان متقاضي خواهد كرد. زيرا با تكميل مدارك مورد نياز و سوابق پزشكي خود و آگاهي از نحوه انجام معاينات، در اخذ معافيت پزشكي بسيار موثر عمل خواهند كرد. براي كسب اطلاعات بيشتر درباره شرايط معافيت پزشكي و مشاوره نظام وظيفه به سايت راستين مشاور مراجعه كنيد.